Μια δημοφιλής τετράδα καλά «δοκιμασμένων» φυτών διαθέσιμη για δημιουργικές διαμορφώσεις των ανοιχτών μας χώρων

Λευκόφυλλο (Leucophyllum frutescens)
Τεύκριο (Teucrium fruticans)
Ρυγχόσπερμο (Trachelospermum jasminoides)
Φωτίνια (Photinia x fraseri “Red Robin”)

Πρόλογος

Τα τέσσερα φυτά που περιγράφουμε στη συνέχεια, αν και γνωστά στους περισσότερους, αποτελούν πάντα μια ομάδα από πολύ χρήσιμα «εργαλεία» στη διάθεση του Γεωπόνου Κηποτέχνη, του Αρχιτέκτονα Τοπίου αλλά και του απλού καταναλωτή που επιθυμεί βιώσιμες λύσεις στον χώρο του με την ελάχιστη δυνατή δαπάνη συντήρησης και την καλύτερη δυνατή αισθητική και λειτουργική απόδοση.

Οι περιγραφές που όλοι μας συνήθως κάνουμε για συγκεκριμένα καλλωπιστικά φυτά εκτός από κάποια βοτανικά χαρακτηριστικά, επιβάλλεται να εστιάζονται κυρίως στην χρηστικότητά τους και στην λειτουργικότητα τους στην πράξη και να διερευνούμε ποιες ακόμη δυνατότητες υπάρχουν για επέκταση των χρήσεων πέραν από τις κλασσικές διαμορφώσεις σε όλες τις συνήθεις κατηγορίες ανοικτών χώρων (ιδιωτικοί κήποι, ιδιωτικοί ανοικτοί χώροι εμπορικών κέντρων και συγκροτημάτων, δημόσιοι χώροι, κλπ..!!). Για τους λόγους αυτούς καλό είναι να προτείνουμε ακόμη περισσότερες χρήσεις, διευρύνοντας έτσι την δυνατότητα του φυτού να απαντά σε «ερωτήματα» που αφορούν ιδιαίτερες ανάγκες φύτευσης, αλλά και για ανοικτούς χώρους και τοπία μεγαλύτερης κλίμακας από ότι ο κλασσικός ιδιωτικός χώρος σε επίπεδο π.χ. κήπου, όπως είναι το αστικό και περαστικό πράσινο, τα τοπικά και υπερτοπικά πάρκα στον αστικό ιστό, οι τουριστικές εγκαταστάσεις, οι αναπλάσεις μεγάλων επιφανειών και η αποκατάσταση διαταραγμένων τοπίων από ανθρωπογενή αίτια (π.χ. δημόσια έργα, μεταλλευτικές δραστηριότητες, κλπ).

Στο πλαίσιο αυτό μέσα από τις επιλογές και τις περιγραφές μας, φιλοδοξούμε κάθε φορά να υποκινούμε το ενδιαφέρον για μια σειρά από καλλωπιστικά φυτά τα οποία από τότε που έγιναν γνωστά στην ελληνική αγορά δικαιούνται μιας «ευρύτερης δημοσιότητας», λόγω των σπουδαίων συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων που μόνο ο χρόνος ο ίδιος και οι εμπειρίες των επαγγελματιών του χώρου μπορούν να πιστοποιούν, καλλιεργώντας έτσι και τις προτιμήσεις των καταναλωτών.

Λευκόφυλλο (Leucophyllum frutescens)

Πρόκειται για ελκυστικό, συμπαγή αειθαλή θάμνο μέσου μεγέθους της οικογένειας Scrophulariaceae που σε κατάλληλες θέσεις και συνθήκες μπορεί να φτάσει και τα 2 -2,5 μέτρα ύψος και άλλο τόσο σε διάμετρο. Καταγωγή από την περιοχή του Τέξας των ΗΠΑ, το Νέο Μεξικό και τις γειτονικές περιοχές του Μεξικού. Φέρει και το όνομα «Φασκόμηλο του Τέξας» (Texas sage) αλλά δεν πρόκειται για το αληθινό φασκόμηλο και ξεχωρίζει κατά πολύ από τα είδη του γένους Salvia. Φέρει μοναχικά πεντάλοβα άνθη χρώματος λιλά-μωβ σε σχήμα καμπάνας που ξεπροβάλουν από τις μασχάλες του φυλλώματος και ξεχωριστό ασημένιο (γκριζομπλέ) χνουδωτό φύλλωμα.

Χρήσεις

Προτιμά αμμώδη έως και πετρώδη και γενικώς πτωχά, αλατούχα και ασβεστολιθικά εδάφη, καλά στραγγιζόμενα, και ηλιαζόμενες θέσεις. Αντέχει σε παράκτιες τοποθεσίες, στους καύσωνες και στην ξηρασία. Φυτεύεται μοναχικά αλλά και σε συστάδες, κάνει για περιφράξεις και οριοθετήσεις χώρων. Κουρεύεται σε σχήματα και προσφέρει ανθοφορία το καλοκαίρι και κυρίως το φθινόπωρο (από Ιούλιο μέχρι αρχές Οκτωβρίου).

Κατάλληλο για διαμορφώσεις και εδαφοκαλύψεις σε παραλιακούς χώρους και κήπους με μειωμένες απαιτήσεις συντήρησης. Συχνά διατηρείται σε φυτοδοχεία για καλύτερη μετακινησιμότητα στον κήπο. Εντάσσεται στη μακρά λίστα των φυτών για συνθέσεις xeriscaping (ξηροτοπία). Συνδυάζεται εντυπωσιακά όταν πλαισιώνεται από χαμηλότερα καλλωπιστικά είδη σε έντονες πράσινες αποχρώσεις και συνιστάται για περιμετρικές φυτεύσεις σε χλοοτάπητες λόγω της χρωματικής του αντίθεσης. Επίσης θεωρείται κατάλληλο για φυτεύσεις κατά μήκος θεμελίων κτηρίων και τοιχίων.

Σε μεγάλες «κεκλιμένες» και προσήλιες επιφάνειες μια εκτεταμένη μονοκαλλιέργεια από λευκόφυλλο δίνει εντυπωσιακή εικόνα. Εκτός από την αισθητική λειτουργεί και αντιδιαβρωτικά προστατεύοντας το έδαφος, δεν έχει απαιτήσεις σε νερό μετά την καλή «ριζική» του εγκατάστασή στο έδαφος και προσθέτει ακόμη καλύτερη εικόνα στο τοπίο όταν αραιά στη φυτεία φυτεύονται και μερικά διάσπαρτα δένδρα υψηλόκορμα (για να επιτρέπουν τη διείσδυση του φωτός μέχρι το έδαφος), δημιουργώντας έτσι μια σύνθεση «απομίμησης» αισθητικού δάσους με τον επιθυμητό όροφο (διάσπαρτα δένδρα) και τον υποόροφο (φυτεία από λευκόφυλλο).

Τεύκριο (Teucrium fruticans)

Αειθαλής εντυπωσιακά καλλωπιστικός θάμνος, γρήγορης ανάπτυξης της οικογένειας Lamiaceae που φτάνει μέχρι και τα 2 μ. ύψος. Τα φύλλα του είναι γκριζοπράσινα και αρωματικά. Γενικώς το φύλλωμά του είναι συμπαγές και οι «τοξωτοί» του βλαστοί ξεχωρίζουν με επιδερμίδα ανοικτότερης απόχρωσης χνουδωτού γκρι προς το λευκό… Ανθίζει με όμορφα μωβ άνθη από τον Απρίλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Ανθεκτικό στην ξηρασία και σε παραθαλάσσιες συνθήκες διαβίωσης. Πρόκειται για «ενδημικό» είδος της Ευρωπαϊκής Μεσογειακής ζώνης με άριστη παρουσία στον Ελληνικό χώρο σε κήπους και σε δημόσιες αναπλάσεις. Πραγματική του πατρίδα θεωρείται η Μάλτα όπου απαντά και σε άγρια μορφή… Είναι μελισσοκομικό φυτό, δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε έδαφος και σε ποτίσματα (μια φορά στις 15 μέρες τα καλοκαίρι), ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες (μέχρι -12^ο C), στους καύσωνες και στη ρύπανση της πόλης, ενώ τα πάει πολύ καλά στην ημισκιά και στις ηλιόλουστες θέσεις.

Χρήσεις

Φυτεύεται είτε ως μοναχικό σε ελεύθερη ανάπτυξη και σε σφαιρικά σχήματα, κατάλληλο και για κηπογλυπτική…, αλλά και σε συστάδες παρέα με αντίθετες αποχρώσεις φυτών ή και σε μπορντούρες που επιδέχονται αυστηρό ψαλίδισμα σχήματος. Από τα πιο κατάλληλα φυτά για να «σπάνε» την μονοτονία του πρασίνου και σκοτεινών αποχρώσεων στον κήπο και στο πάρκο. Η Αμερικανοί το θεωρούν ως το φυτό που προσφέρει «μια δροσερή οπτική στον χώρο» λόγω της ζωντάνιας του όταν προσαρμοστεί καλά σε θέσεις που το ευνοούν… Ιδανικό για συνθέσεις και συνδυασμούς με άλλα φυτά (π.χ. ως συνοδευτικά αραιών δενδροφυτεύσεων) σε μεγάλες φωτεινές και ημισκιαζόμενες επιφάνειες όπου απαιτείται η δημιουργία υποορόφου εδαφοκάλυψης π.χ. σε μεγάλους κήπους, κατά μήκος πρανών οδικών έργων, έργα αποκατάστασης τοπίου, αντιδιαβρωτικών επεμβάσεων εδάφους, κλπ.

Συνδυάζεται άριστα με όλα τα πράσινα καλλωπιστικά φυτά μπορντούρας και εμπλουτίζει φυτοσυνθέσεις με άλλα είδη έντονων αποχρώσεων και διαφορετικής υφής όπως δωδωναίες, βερβερίδες, ναντίνες, ανθοφόρα εδαφοκάλυψης, διακοσμητικά γρασίδια, σκουρόχρωμους τοίχους, κλπ. Το Τεύκριο αποτελεί το κύριο συνθετικό των Μεσογειακών κήπων και συμβιώνει άριστα με όλα τα ενδημικά αλλά και με ξενικά φυτά με παρόμοια χαρακτηριστικά απαιτήσεων και προσαρμογής σε συνθήκες ξηροτοπίου (xeriscaping)…!

Η διατήρησή του σε μεγάλα φυτοδοχεία και σε ζαρντινιέρες (ελεύθερα ή σε διάφορα σχήματα φυτογλυπτικής) είναι δυνατή διευκολύνοντας στις αλλαγές θέσεων και μεταβολές στον κήπο, ορίζοντας διαδρόμους και εισόδους, ακόμα και ως συνοδευτικά καθιστικών χώρων (π.χ. χωροθέτηση φυτοδοχείων εκατέρωθεν καθιστικών).

Ρυγχόσπερμο (Trachelospermum jasminoides)

Από τα πλέον δημοφιλή και πλέον χρήσιμα αειθαλή αναρριχώμενα φυτά της οικογενείας Apocynaceae, συνώνυμο με το Rhynchospermum jasninoides γνωστό και ως Κινέζικο Γιασεμί και ως Γιασεμί το αστεροειδές (star jasmine). Χώρες καταγωγής του αναφέρονται η Ιαπωνία, η Κορέα η Κίνα και το Βιετνάμ. Αναπτύσσεται γρήγορα μέχρι 8 μέτρα ύψος (μήκος ανάπτυξης). Πολύ αρωματικά λευκά πεντάλοβα άνθη σε σχήμα προπέλας. Φυτό πολύ εντυπωσιακής υφής με γυαλιστερό συμπαγές φύλλωμα και με πλούσια ανθοφορία άνοιξη και καλοκαίρι (Μάιο-Ιούλιο). Αντέχει στο κρύο και σε προσβολές. Ευδοκιμεί σε ηλιόλουστες θέσεις όπου ανθοφορεί πολύ πλουσιότερα, αλλά δεν έχει πρόβλημα σε ημισκιές και σε σκιερές θέσεις. Τον χειμώνα ενδείκνυται ένα κλάδεμα αραιώματος ώστε την άνοιξη να ξαναπετάξει και να φουντώσει.

Χρήσεις

Χρησιμοποιείται ως αναρριχώμενο σε φράχτες, τοίχους, κολώνες, εξωτερικές κουπαστές, πέργολες και οπουδήποτε του δίνεται η δυνατότητα να αναρριχηθεί (με πλέγματα και καφασωτά), ακόμη και σε γειτονικά δένδρα. Κατάλληλο για απόκρυψη θέας και κακοτεχνιών στην οικοδομή, αλλά χρησιμοποιείται και ως εδαφοκάλυψη σε επίπεδες και κεκλιμένες επιφάνειες. Προτιμά καλά στραγγιζόμενα εδάφη και δεν αρέσκεται σε υπερβολικό πότισμα ούτε σε υπερβολή λίπανσης, λίγη τύρφη το βοηθάει στη ριζοβολία. Κάπως περισσότερο πότισμα επιζητά τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες. Συνηθίζεται η καλλιέργεια και σε φυτοδοχεία δίπλα σε αυλές, εισόδους κτιρίων, κοντά σε αψιδωτές πέργολες και σε κολώνες. Στα φυτοδοχεία απαιτεί πιο τακτικό πότισμα. Πολύ εντυπωσιακό όταν αναπτύσσεται σε κάγκελα μάντρας δημιουργώντας πυκνό φυτοφράχτη που ανθοφορεί «αρωματικά» αλλά και δεν επιτρέπει την οπτική προσπέλαση προς ιδιωτικούς χώρους, αυλές και μπαλκόνια.

Δεν χρειάζεται να παρεμβαίνουμε συνεχώς στα κλαδιά του για να κλείνουμε εμείς τα τυχόν κενά κατά την αναρρίχησή του, αυτό είναι κάτι που ξέρει να το κάνει μόνο του και μάλιστα πολύ πετυχημένα…!

Προσφέρεται και για παραγωγή αιθέριων ελαίων αλλά και φυτικών ινών μεγάλης αντοχής από τους βλαστούς, μια κυρίως παραδοσιακή κινέζικη πρακτική όπου οι ίνες αναμιγνύονταν με ίνες βαμβακιού για απόκτηση μεγαλύτερης αντοχής κατά την παραγωγή υφαντών.

Φωτίνια (Photinia x fraseri “Red Robin”)

Η Φωτίνια «Red Robin» είναι ένας ακόμα οικείος αειθαλής καλλωπιστικός θάμνος. Ανήκει στην οικογένεια Rosaceae, το γένος Photinia στο οποίο ανήκουν και κάποια φυλλοβόλα είδη. Χαρακτηριστικά του φυτού είναι το μέσο μέγεθος, το συμπαγές και το ορθόκλαδο της κόμης, το γυαλιστερό του φυλλώματος, το έντονο κόκκινο χρώμα των νεαρών φύλλων την άνοιξη και το βαθύ πράσινο των παλαιότερων φύλλων με ελλειπτικό σχήμα και μήκους μέχρι και 10 εκατοστά. Τα άνθη του είναι αραιά λευκά που δίνουν καρπό μικρής ράγας σε μαυροκόκκινες αποχρώσεις. Προτιμά ηλιόλουστες θέσεις αλλά τα πάει καλά και σε ημισκιά. Προτιμά γόνιμα εδάφη αμμοπηλώδη ή και αργιλοαμμώδη καλά στραγγιζόμενα, ελαφρώς όξινα έως ουδέτερα. Σε ύψος μπορεί να φτάσει μέχρι τα 2,5 έως 4,5 μ εάν δεν κουρεύεται.

Χρήσεις

Η φωτίνια αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυτά «μπορντούρας», για φυτοφράχτες περίφραξης και απόκρυψης ανεπιθύμητης θέας, αλλά φυτεύεται και μοναχικά σε διάφορες θέσεις στον κήπο ή στον δημόσιο χώρο (νησίδα, πάρκο, πλατεία) όπου μπορεί να διαμορφώνεται και σε δενδρύλλιο. Σε ευνοϊκές συνθήκες εδάφους και έκθεσης και με κατάλληλα κλαδέματα μπορεί να αναπτυχθεί και σε εντυπωσιακό δένδρο με έντονες εποχιακές εναλλαγές χρωμάτων (κόκκινο την άνοιξη, κρεμώδους υφής λευκά άνθη από Απρίλιο μέχρι Ιούνιο, βαθύ πράσινο τον υπόλοιπο χρόνο). Είναι σχετικά εύκολο φυτό στη μεταχείριση. Δέχεται ψαλίδισμα σχήματος από την άνοιξη μέχρι το καλοκαίρι αλλά είναι προτιμότερο μετά τον Αύγουστο να μην ψαλιδίζεται γιατί τα νέα βλαστάρια που θα πετάξει θα εκτεθούν στον κίνδυνο τυχόν πρώιμων χαμηλών θερμοκρασιών. Μπορεί να κουρεύεται μέχρι και τρεις φορές τον χρόνο. Αντέχει πάντως στους κρύους χειμώνες, αλλά μπορεί να υποστεί κάποιες ζημιές από παγωμένο αέρα και παγετούς και για αυτό τα πάει καλύτερα σε προστατευμένες θέσεις (κοντά σε μάντρες, σε φράχτες παρέα με συστάδες δένδρων, κλπ).

Σε φυτοδοχεία φυτεύεται και ελεύθερο ως θάμνος, αλλά και σαν δενδρύλλιο με διαμορφωμένο κορμό το οποίο αποτελεί πολύ δημοφιλές προϊόν για πλαισίωση εισόδων, σε πλακόστρωτα, σε ξύλινα decks, σε προκήπια προσόψεων αλλά και στον κήπο ή στην περίμετρο της πισίνας. Πολύ καλό φυτό για δημιουργία συνθέσεων με αντιθέσεις σε συνδυασμό με άλλα φυτά διαφορετικής υφής και χρωμάτων.

Ένα από τα πλεονεκτήματα της φωτίνιας είναι η δυνατότητα «ανανέωσης» του φυτού όταν αποκτήσει μεγάλη ανάπτυξη και όγκο γιατί μπορεί και επιδέχεται πολύ αυστηρά κλαδέματα (αφαίρεση ύψους και αραιώματα) και μετά ξαναβλαστάνει. Η επεμβάσεις ανανέωσης είναι καλύτερα να γίνονται την περίοδο της άνοιξης και να γίνεται χρήση απολυμαντικών των πληγών.

Η Φωτίνια (Photinia x fraseri “Red Robin”) αναφέρεται ως μία από τις ανθεκτικότερες φωτίνιες στο βακτήριο Erwinia amylovora (Βακτηριακό κάψιμο) γνωστό και από τις ζημιές που προκαλεί σε Μηλιές, Αχλαδιές και σε πολλά καλλωπιστικά.