Ξηροτοπίο ή Xeriscape

Kitantzis Plants S.A., Marathon farm propagation facility, Athens Greece

Ο Ορισμός

«Xeriscaping είναι η μέθοδος διαμόρφωσης πρασίνου και αναπλάσεων ειδικά για περιοχές με ξηρό, ημίξηρο και θερμό κλίμα που χρησιμοποιεί τεχνικές εξοικονόμησης νερού, φυτά που αντέχουν στην ξηρασία, με περιορισμένες επιφάνειες χλοοτάπητα έως καθόλου, φυτικά υπολείμματα και την ελάχιστη άρδευση ακριβείας».

Ο όρος «άνυδρος» κήπος που συνηθίζεται να χρησιμοποιείται (και ως μετάφραση) δεν ταυτίζεται απαραίτητα με τον κήπο xeriscape, για τον λόγο ότι στον κήπο xeriscape μπορεί να γίνεται μερική και επιλεκτική άρδευση (αφού «γκρουπάρουμε» τα φυτά ανάλογα με τις απαιτήσεις τους) ενώ εφαρμόζονται και κάποιες τεχνικές συλλογής υδάτων βροχής και διατήρησης της εδαφικής υγρασίας.

Ο όρος προέρχεται από την ελληνική λέξη «ξηρός» (Xēros) και αποτελεί την βάση πολλών άλλων λέξεων όπως ξηρογραφία, ξερότοπος, ξηροθερμικός, τα ξηρόφιλα οικοσυστήματα και βιότοποι με ξηρόφιλη ενδημική βλάστηση, κλπ…. Στις αρχές της δεκαετίας του 80, ο ελληνικός αυτός όρος χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει νέες πρακτικές Αρχιτεκτονικής του Τοπίου και Κηποτεχνικές μεθόδους που εφαρμόζονταν στις άνυδρες και ημι-άνυδρες περιοχές των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών με μεγάλες περιόδους ξηρασίας (γνωστά και ως ερημικά και ημι-ερημικά οικοσυστήματα), σε φτωχά και αλατούχα εδάφη. Η όρος xeriscape (ξηροτοπίο) αποτελεί επινόηση του τμήματος Υδρολογίας του Πανεπιστημίου του Colorado, στο Denver.

Λόγω της ιδιαιτερότητας που χαρακτηρίζει τα «ξηροτοπία» σε ότι αφορά το φυτικό υλικό που επιλέγεται, την αρχιτεκτονική τους σύνθεση και στο ότι από τη φύση του αποσκοπεί να αντιστέκεται σε αντίξοες ξηροθερμικές συνθήκες, οι δημιουργίες αυτές προσφέρουν μια τελείως ξεχωριστή αισθητική εικόνα, συγκριτικά με τους κλασσικούς αρδεύσιμους κήπους, «εντατικού» τύπου.

Εικόνα 1: Κήπος Xeriscape, Νέο Μεξικό, ΗΠΑ (Πηγή: Cooperative Extension System, Master Gardener)

Η Πρακτική εφαρμογή

Η πρακτική του xeriscaping χρησιμοποιεί φυτά με ελάχιστες απαιτήσεις νερού και τεχνικές που χρησιμοποιούν «αποδοτικά» μόνο όσο νερό χρειάζεται, ενώ μειώνουν τις απώλειες λόγω εξάτμισης. Πρόκειται για μια «αειφορική» μορφή Αρχιτεκτονικής Του Τοπίου που καλείται να προσαρμοστεί σε τοπικές κλιματικές συνθήκες π.χ. των «ξηρών καλοκαιριών» και της «βοτανικής δυναμικής» μιας τοποθεσίας ή μια ολόκληρης ζώνης και περιοχής, όπως είναι τα Μεσογειακά οικοσυστήματα.

Οι πρακτικές και η δημιουργία «ξηροτοπίου» δεν πρέπει να συνδέεται ή αποκλειστικά να περιορίζεται μόνο σε γεωγραφικές περιοχές με «ερημικά», άνυδρα και ημι-άνυδρα χαρακτηριστικά, ούτε σε συγκεκριμένες βοτανικές κατηγορίες καλλωπιστικών, ενδημικών ή προσαρμοστικών στις συνθήκες αυτές, όπως π.χ. τα κακτοειδή (cacti) και τα παχύφυτα (succulents). Αντίθετα οι τεχνικές του «ξηροτοπίου» μπορούν να εφαρμόζονται οπουδήποτε και να κάνουν χρήση μεγαλύτερης βιοποικιλότητας κατάλληλων φυτών, με βασική όμως επιδίωξη την εξοικονόμηση νερού και την ελαχιστοποίηση του κόστους συντήρησης, όπου οι βιοκλιματικές συνθήκες είναι ξηρές και θερμές, ενώ υπάρχει και η απαραίτητη στην αγορά διαθεσιμότητα μεγάλου φάσματος προσαρμοστικών και ελκυστικών καλλωπιστικών φυτών κατά είδος αλλά και σε ολόκληρες ομάδες τα οποία μπορούν να ευδοκιμούν και να συμβιώνουν κάτω από τις ίδιες «ξηρές και αντίξοες» συνθήκες χωρίς μεγάλες απαιτήσεις.

Το κίνημα Xeriscape

Το κίνημα «xeriscaping» κερδίζει συνεχώς έδαφος στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, ανάμεσα σε «περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένες» επιχειρήσεις, δημόσιους φορείς αλλά και απλούς πολίτες οι οποίοι επιλέγουν να διαμορφώνουν «εναλλακτικά» τον περιβάλλοντα χώρο τους, αποφεύγοντας δαπανηρές λύσεις άρδευσης και «υδροβόρου» φυτοκάλυψης, καταφεύγοντας σε αναζητήσεις και μεθόδους φύτευσης ειδών υψηλής «προσαρμοστικότητας» στις τοπικές συνθήκες, αντιγράφοντας (στο μέτρο του δυνατού) τον χαρακτήρα του τοπικού τοπίου με το υπάρχον ενδημικό φυτικό υλικό, κάνοντας παράλληλα χρήση και μιας ολόκληρης κατηγορίας διαθέσιμων (και στη χώρα μας) βοτανικών ειδών δοκιμασμένου φυτικού υλικού, κατάλληλου για την διαμόρφωση ξηροτοπίων κάθε κλίμακας.

Στην χώρα μας η εξοικονόμηση νερού και η μείωση της δαπάνης συντήρησης πρασίνου σε κλίμακα μικροτοπίου ή μακροτοπίου, γίνεται περισσότερη επιτακτική κατά τον σχεδιασμό και την εγκατάσταση ενός κήπου ή την υλοποίηση μιας μεγαλύτερης ανάπλασης ανοικτού χώρου, λόγω των ιδιαίτερων κλιματικών συνθηκών που επικρατούν στη χώρα με τις γνωστές εκπλήξεις και ακρότητες (συχνούς καύσωνες, λειψυδρία, παρατεταμένες ξηρασίες) αλλά και τις υψηλές χρεώσεις ύδατος, ηλεκτρικής ενέργειας και την συνεχή ανάγκη μείωσης δαπανών συντήρησης (εργασία, αναλώσιμα, εξοπλισμός).

Εικόνα 2: Εκπαιδευτικός Κήπος Xeriscape (Πηγή: Colorado Springs Utilities, Denver, ΗΠΑ)

Το περιεχόμενο σύνθεσης

Μέσα στο γενικότερο περιεχόμενο του xeriscaping, εκτός από τον μεγάλο αριθμό φυτών, περιλαμβάνονται μέθοδοι και μικροκατασκευές συλλογής νερού της βροχής σε ομβροδεξαμενές, συλλογή φυτικών υπολειμμάτων και χρήση τους ως εδαφοκαλυπτικό υλικό συγκράτησης υγρασίας και θερμοκρασίας του εδάφους, για παρεμποδιστικό των ζιζανίων ή για κομποστοποίηση και ως λίπασμα στην συνέχεια. Το πότισμα στάγδην (επιλεκτικά), φυτοδοχεία, χαλίκια, βότσαλα, βραχόκηποι, και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά καλούνται να συμμετέχουν ως βασικά συστατικά.

Εκτός από το σύνολο σχεδόν των κακτοειδών και των παχύφυτων, μερικά από τα φυτά για xeriscaping σε Ελληνικές συνθήκες και τα οποία μελλοντικά θα έχουμε την ευκαιρία να περιγράψουμε και να προβάλλουμε λεπτομερέστερα (πολλά φρυγανώδη, αρωματικά και ξυλώδη) με τα περισσότερα από αυτά της ενδημικής ελληνικής χλωρίδας και αρκετά ξένης προέλευσης που αναπαράγονται πλέον στην χώρα μας, είναι:

τα Θυμάρια (Thymus Spp.),
η Αρτεμισία (Artemisia absinthium και αριθμός υβριδίων Αρτεμισίας),
η μπλε Φεστούκα (Blue fescue),
ο Κίστος ή λαδανιά (Cistus incanus),
το Σπάρτο (Spartium junceum),
τό κέντρανθο (Centranthus ruber),
η Λεβάντα (Lavandula angustifolia),
η Περόβσκια (Perovskia atriplicifolia),
η Σάλβια ή φασκομηλιά (Salvia officinalis),
η Λεβαντίνη (Santolina chamaecyparissus),
ο Στάχυς (Stachys lanata – Stachys byzantina),
οι ασφόδελοι (Asphodelus Spp.),
το Δενδρολίβανο ( Rosmarinus officinalis),
η Λαντάνα (Lantana camara),
η Ρίγανη (Origanum vulgare),
η Θρυπτομένη (Thryptomene Spp.), \
η καλλωπιστική Γαλατσίδα (Euphorbia resinifera και η Euphorbia acanthothamnos),
η Βίνκα η έρπουσα ή Βίγκα η κρεμαστή (Vinca minor)
τα διάφορα οριζοντιόκλαδα Γιουνίπερα (Juniperus horizontalis),
ο Κράταιγος ο μονόγυνος (Crataegus monogyna),
η Βερβερίδα (Berberis thunbergii),
οι Πικροδάφνες (Nerium oleander),
το Πλουμπάγκο (Plumbago Auriculata),
οι Βουκαμβίλιες (Bougainvillea Spp.),
κ. ά.

Πολλά κοινά δένδρα (ελιές, ευκάλυπτοι, χαρουπιές, μουριές, ακακίες, συκιές, τζιτζιφιές, βερικοκιές, κωνοφόρα, κ. ά.) και αρκετά από τα καλλωπιστικά γρασίδια ανθεκτικά σε «αφιλόξενες» συνθήκες περιβάλλοντος, προσφέρουν μεγάλη ποικιλία επιλογής κατά τον σχεδιασμό.

Είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι είναι πολλά ακόμη τα καλλωπιστικά ενδημικά και εισαγόμενα φυτά (δένδρα, θαμνώδη, φρυγανώδη, αναρριχώμενα, έρποντα, φυτά εδαφοκάλυψης, αρωματικά και διακοσμητικά γρασίδια) που μετά απο την «εγκατάσταση και την καλή τους προσαρμογή στον κήπο και στα παρτέρια» συνεχίζουν τον βίο τους χωρίς σπουδαίες, έως και καθόλου απαιτήσεις, ώστε με τον χρόνο να αυτό-εντάσσονται ή να συνθέτουν μικρές και μεγαλύτερες φυτοκοινωνίες ξηροτοπίου. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου παραμένει η μεγάλη επιστημονική και καλλιτεχνική πηγή τέτοιων ιδεών και λύσεων.

Τεχνοτροπίες και συνθέσεις XERISCAPING

1. 1. Γεωμετρικός κήπος XERISCAPE με κυρίαρχη την μονοκαλλιέργεια «Λεβάντας» και διακοσμητικά γρασίδια σε φυτοδοχεία (Πηγή: houzz, USA)
   2. Κήπος XERISCAPE σε αναβαθμίδες (μεταλλικές αντιστηρίξεις) με Αγάβες, Σέδο έρπον, διακοσμητικά γρασίδια (Πηγή: houzz, USA)
   3. Κήπος XERISCAPE με κάκτους και παχύτητα σε γραμμικές διατάξεις (Sunnylands Center & Gardens, Καλιφόρνια, ΗΠΑ)