Τα «παχύφυτα» (succulent plants)

22 Μαΐου 2017

Kitantzis Plants S.A., Marathon farm propagation facility, Athens Greece

Χαρακτηριστικά και απαιτήσεις

Τα «παχύφυτα» (ή succulent plants από το λατινικό sucus που σημαίνει χυμός…) είναι μια ευρύτατη βοτανική ομάδα από φυτά με κύριο χαρακτηριστικό την περισσότερη από το κανονικό παχύσαρκη υφή λόγω της μεγάλης συγκράτησης νερού στους ιστούς, στα οποία προσδίδει παχιά και χυμώδη εμφάνιση. Αποθηκεύουν νερό σε φύλλωμα και σε βλαστούς. Ενδημούν σε ερημικά, ημι-ερημικά και ξηροθερμικά γενικώς περιβάλλοντα με ανομβρία, επιβιώνουν και εκμεταλλεύονται τη δροσιά και την ομίχλη, τα ρηχά και φτωχά εδάφη, με ελάχιστες έως καθόλου καλλιεργητικές απαιτήσεις στον κήπο. Χαρακτηρίζονται ως φυτικό υλικό «ιδιαίτερης προσαρμοστικότητας, αντοχής αλλά και αισθητικής» γεγονός που λύνει πολλά προβλήματα στην κηποτεχνία και τις διαμορφώσεις χώρων και για οπουδήποτε σχεδιάζονται μειωμένης εντατικότητας επεμβάσεις συντήρησης και εφόσον βέβαια συνηγορούν ή το απαιτούν και οι τοπικές βιοκλιματικές συνθήκες. Έχουν ριζικό σύστημα που απλώνεται οριζόντια, πολλαπλασιάζονται εύκολα με διαχωρισμό, είναι ανθεκτικά σε ασθένειες και ζιζάνια, με αρκετά είδη ευαίσθητα σε συνθήκες παγετού.

Οι «μεγάλες οικογένειες»

«Παχύφυτα» γενικώς, περιλαμβάνονται σε περισσότερες από 70 οικογένειες ανθεκτικών φυτών, 9 από τις οποίες συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον με ευρέως χρηστικά, δημοφιλή και εμπορικά είδη, όπως τα:

Cactaceae (όλα τα κακτοειδή όπως οι Εχινίκακτοι, οι Φερόκακτοι, οι Δισκόκακτοι, Αστερόκακτοι, οι Αριόκαρποι, διάφοροι Ακανθόκακτοι, κ.ά.)
Crassulaceae (οι γνωστές Κρασούλες, το Σέδο με 400 περίπου ποικίλα είδη Σέδου, με πολλές χρήσεις για ταράτσες, παρτέρια και σύνθετες δημιουργίες.)
Euphorbiaceae (Οι Ευφορβίδες, αρκετά παχύφυτα που μοιάζουν με κάκτους αλλά δεν είναι.)
Aizoaceae (τα Αειζωοειδή, με τα διάφορα είδη Aloinopsis Spp., γνωστά και σαν μικρόκακτοι, ή «ζωντανές πέτρες»…, με πολλά που διαμορφώνονται σε κάκτους Bonsai, αλλά και τα γνωστά μεσημβριάνθεμα και τα μπούζια, τα φαρδιά, τα έρποντα, το «ριζάκι» και άλλα.)
Piperaceae (οι Πεπερόμιες, εντυπωσιακά πλατύφυλλα παχύφυτα εδαφοκάλυψης και συνθέσεων.)
Agavoideae (Αγάβες, Χλωρόφυτα, Γιούκες και άλλα 640 περίπου είδη «αγαυοειδών» των θερμών και ξηρών ζωνών του πλανήτη.)
Asteraceae (όπου ανήκουν και οι Διμορφοθήκες.)
Xanthorrhoeaceae (περιλαμβάνει τις Αλόες.)
Didiereaceae (γνωστή για τους σπάνιους «δενδροειδείς κάκτους» ή «κάκτους χταπόδια», όπως η Didierea trollii, Didierea madagascariensis.)

Στο φυσικό περιβάλλον, πολλά από αυτά είναι «ευρύτερης εξάπλωσης» και πολλά «ενδημικά» μόνον κατά τόπους. Για παράδειγμα πολλά παχύφυτα της οικογένειας των Piperaceae (Πεπερόμιες) ενδημούν στις πέντε Ηπείρους, σε μια τεράστια ζώνη από την Νότιο Αφρική και την Μαδαγασκάρη μέχρι τη Βόρειο Αφρική, την Αμερικανική Ήπειρο, τις Μεσογειακές χώρες, την Αραβική χερσόνησο και ανατολικά μέχρι την Ινδία και γι’ αυτό αποκαλούνται και «παν-τροπικά» φυτά. Άλλα πάλι φυτά των ίδιων οικογενειών απαντώνται μόνο π.χ. στη Μαδαγασκάρη, μόνο στο Μεξικό, στη Γουατεμάλα, στην Αριζόνα ή σε περιοχές της Αφρικανικής Ηπείρου.

Αρχιτεκτονικό, Κηποτεχνικό και Οικονομικό Ενδιαφέρον

Πολλά παχύφυτα παρουσιάζουν οικονομικό, διατροφικό, φαρμακευτικό και διακοσμητικό ενδιαφέρον (πχ. Αλόη, Αγαύη, Φραγκόσυκο, ο καρπός Φερόκακτου, η Σαλικόρνια, το εξωτικό φρούτο δράκος ή Pitaya, το Κρίταμο, η Κάππαρη, η Αντράκλα ή Γλιστρίδα.., κ.ά.)

Τα περισσότερα όμως παρουσιάζουν κηποτεχνικό ενδιαφέρον και μεγάλη περιβαλλοντική χρηστικότητα, ιδιαίτερα για φυτεύσεις σε επικλινή, αφιλόξενα και φτωχά πετρώδη εδάφη, για αποκατάσταση τοπίων, για προστασία από διαβρώσεις και από την υποβάθμιση των εδαφών, αλλά και για δημιουργία διαχωριστικών ζωνών μεταξύ ασυμβίβαστων χρήσεων γης (π.χ. φυτοφράχτες από Γιούκες, Αγάβες, Οπούντιες, κλπ) και δημιουργία βοτανικών κήπων ανοικτών η υπό κάλυψη για εκπαιδευτικούς λόγους.

Αλόες σε άνθηση, Βοτανικός Κήπος Παχύφυτων, Hundington Dessert Garden, San Marino, CA, ΗΠΑ

Τα σχήματα, οι χρωματικές συνθέσεις και η εμφανισιακή ιδιαιτερότητα επιλεγμένων καλλωπιστικών παχύφυτων σε συνδυασμούς με άλλα συγγενή παχύφυτα στον κήπο, στα φυτοδοχεία αλλά και σε δημόσιους ανοικτούς χώρους, έχουν εξελιχθεί σε πολύ δημοφιλείς λύσεις τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες με τις κατάλληλες βιοκλιματικές συνθήκες (Νότιες Αμερικανικές Πολιτείες, Μεξικό, Γουατεμάλα, Ν. Αμερική, Παραμεσογειακές χώρες, Μ. Ανατολή, Β. Αφρικανική ακτή, το Ισραήλ, Αραβικές χώρες του Κόλπου, κλπ).

Μεγάλο εύρος παχύφυτων ειδών που διατίθενται και στην Ελληνική αγορά (μικρόφυτων και μεγαλύτερων) χρησιμοποιούνται ευρύτατα μεν σε κήπους και σε συνθέσεις «φυτοδοχείου, ταρατσόκηπου ή μπαλκονιού», αλλά και σε εσωτερικούς χώρους λόγω της υψηλής «διακοσμητικής» τους αξίας τυχαίνοντας μεγάλης αποδοχής σε επαγγελματικούς χώρους και από νοικοκυριά.

Στην Ελλάδα τα παχύφυτα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προοπτική αν ληφθεί υπόψη η μεγάλη ποικιλότητα κλιματικών συνθηκών που χαρακτηρίζει τη χώρα, τον μεγάλο αριθμό δεύτερης κατοικίας (κυρίως των εξοχικών με την γενική αντίληψη και επιδίωξη μιας πιο μειωμένης δαπάνης συντήρησης του περιβάλλοντος χώρου) αλλά και των τουριστικών υποδομών και εγκαταστάσεων στη νησιωτική χώρα και κατά μήκος της παράκτιας ζώνης όπου οι «θερινές άνυδρες» συνθήκες απαιτούν την δημιουργία «αισθητικών» κήπων και αναπλάσεων χώρου με το ελάχιστο κόστος συντήρησης.

Όπως έχουμε περιγράψει και σε άλλο αφιέρωμα της σελίδας, οι κήποι ξηροτοπίου (xeriscaping) αποτελούν βασική τεχνοτροπία και υπόβαθρο όπου τα παχύφυτα σε συνδυασμό με άλλα ξηροφυτικά είδη περιορισμένων απαιτήσεων σε νερό (όχι απαραίτητα παχύφυτα) μπορούν να προσφέρουν μεγάλη υπηρεσία στη δημιουργία βιώσιμων «μικροτοπίων κήπου» (βραχόκηπων, βοτσαλόκηπων, ταρατσόκηπων, απωθητικών παρτεριών ασφαλείας και φρακτόκηπων, εδαφοκαλύψεις, κλπ) και γενικώς πρασίνων χώρων υψηλής προσαρμοστικότητας σε τοπικές συνθήκες και μια γενικότερη στροφή προς αρχιτεκτονικές πρακτικές υψηλής αισθητικής και αειφορίας στην πόλη, στην κατοικία, στην εξοχή, στα δημόσια έργα και σε δύσκολες επιφάνειες για αποκατάσταση και εδαφοπροστασία.

Τεχνοτροπίες και συνθέσεις Τοπίου με παχύφυτα

Εικόνα 1: Εναλλακτικός σχεδιασμός παρτεριών με καθιστικό, λύσεις ελάχιστης συντήρησης με παχύφυτα (Πηγή: Σ.&.Λ. Σεκλιζιώτης – Team-S)

Εικόνα 2: Είσοδος κατοικίας, Palm Springs California, ΗΠΑ, λιτός κακτοβραχόκηπος (Πηγή: ο2 Architecture)

Εικόνα 3: Είσοδος κατοικίας με αναβαθμίδες φυτεμένες με αγάβες και κακτοειδή Cereus και Echinocactus (Πηγή: J. Spears, American Society of Landscape Architects – ASLA)

Εικόνα 4: «Αμυντική φύτευση» κατοικίας, πόλη του Μεξικού με κάκτους Pachycereus marginatus του γένους Cereus (Κηρίο). Παρόμοιες φυτεύσεις χρησιμοποιούνται και για περιμετρικούς «απωθητικούς» φυτοφράχτες (Πηγή: Craig Pearson, Pearson & Company, Scottsdale, AZ, ΗΠΑ)

Εικόνα 5: Παρτέρι μονοκαλλιέργειας με «τούφες» γρασίδια και Γκρι Αγάβη (Agave parrasana) σε ελλειπτική διάταξη (Πηγή: Sunnylands Center & Gardens, Καλιφόρνια, ΗΠΑ)

Εικόνα 6: Βραχοκακτόκηπος στην οροφή γκαράζ, με Οπούντιες, Αγάβες, Κηρίο, Παχυκηρίο, Μπούζια, Echinocactus, Echinocereus pentalophus, κ.ά. (Πηγή: Σ.&.Λ. Σεκλιζιώτης – Team-S)